Höfrungar og brennuvargar

Sæki samantekt...

Nýgerðir kjarasamningar kennara við sveitarfélögin vekja upp margar áleitnar spurningar. Þær lúta ekki síst að skipulagi kjaraviðræðna hér á landi.

Flestir fagna því að kjaradeilan er loks til lykta leidd og að verkföll sem bitna á börnum og fjölskyldufólki þessa lands séu ekki yfirvofandi — um tíma að minnsta kosti. En spurningin er hversu dýru verði sáttin er greidd?

Forsvarsmenn Sambands íslenskra sveitarfélaga virðast ekki gera sér grein fyrir hver kostnaður samninganna er.

Efnislega hefur Heiða Björg Hilmisdóttir, formaður Sambandsins og borgarstjóri nýs meirihluta í Reykjavík, sagt við fjölmiðla að hún geri sér ekki grein fyrir því hvaða kostnað samningarnir hafa í för með sér fyrir sveitarfélögin en voni að ríkið muni hlaupa undir bagga í þeim efnum.

Þetta er áhugaverð afstaða í ljósi ummæla Kristrúnar Frostadóttur,

formanns Samfylkingarinnar og forsætisráðherra, þegar lífskjarasamningarnir voru samþykktir í fyrra. Þar gagnrýndi hún þáverandi ríkisstjórn harðlega fyrir að samþykkja skuldbindingar í tengslum við samningana án þess að þær væru fjármagnaðar. Kristrún sagði:

„Samfylkingin hefði ekki gert þetta svona, ekki án þess að finna til fjármögnun fyrir varanlegum rekstrarútgjöldum upp á fleiri milljarða, enda hefur Samfylkingin haft það sem reglu að koma aldrei með útgjaldatillögur inn í þingið nema þær séu fjármagnaðar og helst gott betur, sérstaklega á tímum verðbólgu og þenslu.“

Ábyrgðartilfinningin sem endurspeglast í þessum orðum Kristrúnar virðist hafa horfið í ríkisstjórnarmynduninni. Í raun og veru hafa sumir ráðherrar

ríkisstjórnar verið í hlutverki klappstýru kennara á hliðarlínunni í kjaradeilunni. Það var vitað að kröfur kennara væru úr öllum takti við það sem lagt var upp með í lífskjarasamningunum og til þess fallnar að grafa undan þeim árangri sem þó hefur náðst í baráttunni gegn verðbólgunni og fyrir skaplegra vaxtarstigi.

Meðan á deilunni stóð bentu forystumenn annarra verkalýðshreyfinga ekki á þá staðreynd að það myndi grafa undan sátt á vinnumarkaði yrði samið á þessum forsendum við kennara. Það heyrðist hvorki í seðlabankastjóra né ráðherrum ríkisstjórnarinnar að Ásdísi Lóu Þórsdóttur menntamálaráðherra undanskilinni. Eftir að sveitarfélögin höfnuðu innanhússtillögu ríkissáttasemjara steig hún fram og sagði ekki standa á ríkinu að fjármagna þá útfærslu. Minnti sú framganga helst á uppsetningu áhugaleikhúss á landsbyggðinni á leikriti Max Frisch um Biederman og brennuvargana.

Ekkert liggur fyrir um hvernig ríkið eða sveitarfélögin ætla að fjármagna þann mikla kostnað sem fylgir tæplega fjórðungshækkun á launum kennara með kjarasamningunum. Rétt er að halda því til haga að það breytir engu fyrir neikvæð efnahagsleg áhrif samninganna hvort borgarar þessa lands greiði fyrir þá með sköttum ríkisins eða útsvari og öðrum hækkunum gjalda. Hvað sem því líður má vera ljóst að ágætt væri nú að hafa það fé til reiðu sem var ráðstafað í lífskjarasamningunum í að borga skólamáltíðir allra grunnskólanema.

Áhrif kennarasamninganna á aðra kjarasamninga eiga án efa eftir að vera veruleg. Ákvörðun Eflingar um að segja upp nýgerðum kjarasamningum vegna félagsmanna sem vinna á hjúkrunarheimilum í síðustu viku sýnir það glögglega. Önnur verkalýðsfélög hafa nú mikinn hvata til þess að nýta hvert færi sem gefst til að segja upp gildandi samningum og freista þess að ná sömu kjarabótum og kennarar. Vilhjálmur Birgisson, formaður Starfsgreinasambandsins, segir ljóst að kennarasamningarnir „muni trufla alla kjarasamninga sem eftir eru enda var samið þarna með allt öðrum hætti en gert var á hinum almenna vinnumarkaði“.

Þetta eru orð að sönnu. Höfrungahlaupið er hafið að nýju.

Konráð S. Guðjónsson hagfræðingur benti á þá augljósu staðreynd í grein í Viðskiptablaðinu fyrir nokkrum vikum að vinnumarkaðslíkanið hér á landi byði hreinlega ekki upp á neitt annað en höfrungahlaup. Afleiðingin verður alltaf of mikil verðbólga og hærra vaxtastig en ella. Þessu þarf að breyta í eitt skipti fyrir öll.

Þessi leiðari birtist fyrst í Viðskiptablaðinu sem kom út 5. mars 2025.