Fæðufullveldi og falsfréttir

Sæki samantekt...

Mér hefur síðustu dagana þótt gaman að japla á jákvæða nýyrðinu „fæðufullveldi“ sem ég hafði a.m.k. aldrei heyrt fyrr en á nýlegum fundi um landbúnaðarmál. Það er minna gaman að öðrum og neikvæðari hugtökum á borð við falsfréttir og upplýsingaóreiðu sem því miður heyrðust þarna líka. Ég viðurkenni að sjálfur er ég ekki saklaus af því orðfæri.

Trausti Hjálmarsson.

Á þessum fundi mátti enn eina ferðina heyra að grundvallaratriðin snúast um að landbúnaðurinn skili bændum viðunandi afkomu og neytendum samkeppnishæfu verði. Til þess að hvort tveggja af þessu tvennu geti orðið að veruleika er nauðsynlegt að halda öllum tilkostnaði í lágmarki án þess að gefa afslátt af íslensku gæðakröfunum sem ávallt verða bæði stolt bænda og þjóðarinnar.

Það er líka aðalatriði að bændur fái að keppa á heilbrigðum jafnréttisgrundvelli við innflutning frá kollegum sínum erlendis og sömuleiðis frá risastórum afurðastöðvum þeirra. Í þeim samanburði eru íslenskar stærðir dvergvaxnar á sama tíma og mér a.m.k. er ekki kunnugt um hærri þröskulda í gæðakröfum annars staðar í heiminum. Og það er reyndar gott.

Auðvitað vilja bændur keppa. Samkeppni veitir aðhald, lækkar verð og tryggir traust á neytendamarkaði. Lækkun tilkostnaðar lækkar líka verð. Í báðum tilfellum væri eitthvað stórkostlegt að ef sú væri ekki raunin. Þá yrði það hlutverk eftirlitsiðnaðarins að grípa í taumana og leiðrétta skekkjuna. En eftirlitið á að mínu mati ekki að koma í veg fyrir kostnaðarlækkanir vegna þess að þær muni mögulega ekki skila sér á rétta staði. Í agnarsmáu íslensku landbúnaðarhagkerfi er það vægast sagt einkennilegt að hindra hagræðingu fyrir fram af ótta við hið ókomna sem að öllum líkindum kemur svo aldrei.

Ég nefndi að „ljótu orðin“, falsfréttir og upplýsingaóreiða, væru því miður hluti af umræðunni um íslenska landbúnaðinn. Ekki það að ég vilji taka mér gífuryrði í munn en þegar ostur sem hefur mjólk sem 85% af innihaldsefni sínu fær að heita jurtaostur finnst mér það beinlínis blekking. Líka þó að Evrópusambandið leggi blessun sína yfir bullið. Sem betur fer eru öll dómstig íslenska réttarríkisins ósammála og finnst að ostur eigi að tollflokkast sem ostur.

Mér finnst það líka vera einkenni upplýsingaóreiðu þegar því er einhvern veginn haldið fram að bændur á Íslandi keppi á jafnréttisgrundvelli við gríðarlega mikinn „nafnlausan“ innflutning á landbúnaðarvörum bæði í forelduðum matvælum og ferskum eða frosnum landbúnaðarhráefnum. Oft veit enginn hvaðan þau koma né við hvaða aðstæður þau eru framleidd.

Og komum þá að hugtakinu „fæðufullveldi“, sem framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði, notaði í ágætum fyrirlestri sínum á fyrrnefndum fundi. Ég skil orðið þannig að það snúist um sjálfstæði og að vera engum öðrum háður þegar matvælaframleiðsla er annars vegar. Svona í ætt við drauma Guðbjarts Jónssonar, Bjarts í Sumarhúsum Sjálfstæðs fólks, sem reyndar urðu aldrei að veruleika. Til þess var veruleikafirringin, einþykknin og þrjóskan alltof mikil.

Við bændur erum auðvitað raunsærri en þessi skáldaði hugsjónamaður Halldórs Laxness. Við vitum að íslensk þjóð mun því miður seint verða algjörlega sjálfbær í landbúnaðarframleiðslu sinni. En við getum gert ýmislegt til að komast nær því marki. Og við eigum ekki bara að gera það heldur verðum að gera það. Augljóst er að auka þarf til muna ýmsar varabirgðir í landinu sem í dag eru í lágmarki og jafnvel engar. En grundvallaratriðið er auðvitað að okkar eigin frumframleiðsla í matvælageiranum, landbúnaðurinn, sé fullmönnuð og landið okkar ásamt öllum þess auðlindum sömuleiðis fullnýtt í framleiðslugetu sinni.

Það er af þessum ástæðum sem landbúnaður snýst ekki um sérhagsmuni fárra heldur almannahagsmuni. Ég hef reynt að temja mér að bera virðingu fyrir öðrum sjónarmiðum en mínum eigin en þegar því er t.d. haldið fram að tollar á innflutning landbúnaðarvara snúist um þjónkun við sérhagsmuni bænda er svolítið langt hjá mér í þolinmæðina og umburðarlyndið. Sérstaklega af því að hagsmunirnir sem í húfi eru hafa alls ekki einungis með hinn stóra hóp bænda að gera heldur landsmenn alla.

Það vill til að við stjórnvöl þjóðarskútunnar, og meira að segja í sjálfu matvælaráðuneytinu, sitja þjóðkjörnir fulltrúar Viðreisnar sem allt frá stofnun flokksins hafa gefið sig út fyrir að berjast fyrir almannahagsmunum og um leið gegn sérhagsmunum. Engir ættu því að kunna betri skil á réttu og röngu í slíkum skilgreiningum.

Daginn sem Bændasamtök Íslands héldu fyrrnefndan fund ásamt fimm öðrum félagasamtökum í landbúnaðargeiranum birtist grein eftir atvinnuvegaráðherra, Hönnu Katrínu Friðriksson, í Morgunblaðinu. Þar fjallaði hún m.a. um mögulega ógildingu núverandi búvörulaga og sagði þar að „… samhliða verði unnið að öðru frumvarpi sem tryggir að innlendir framleiðendur hafi ekki minna svigrúm til hagræðingar en er í nágrannalöndum okkar“. Þessi orð, sem nú eru líka komin á prent hér í Bændablaðinu, eru auðvitað ákaflega mikilvæg. Að innlendir framleiðendur, þ.e. bændur, hafi ekki minna svigrúm til hagræðingar en kollegar þeirra í nágrannalöndunum. Um meira höfum við aldrei beðið.

Það er líka fagnaðarefni að ráðherrann er augljóslega staðráðinn í því að leggja vel við hlustir áður en viðræður um nýjan búvörusamning hefjast. Þegar við hittumst í fyrsta sinn fyrir nokkrum vikum sammæltumst við um að fara saman í hringferð um landið til þess að hitta bændur að máli. Hún vildi einfaldlega heyra um áherslur okkar og aðstæður frá fyrstu hendi. Geri aðrir ráðherrar betur! Fundirnir eru fyrirhugaðir dagana 7. til 11. apríl og vonandi er að bændur muni hvort tveggja í senn fjölmenna á þetta stefnumót við ráðherrann og tala máli okkar af rökfestu.