Sögu­legar kosningar í skugga á­sælni Trumps

Sæki samantekt...

Á morgun ganga Grænlendingar til þingkosninga sem verða, að sögn formanns landstjórnarinnar, þær örlagaríkustu síðari tíma. Grænlendingar hafa setið undir stöðugum hótunum um innlimun inn í Bandaríkin og spurningin um sjálfstæði brennur á allra vörum.

Sex flokkar eru í framboði og eru allir þeirra hlynntir því að Grænland lýsi sér sjálfstæðu við fyrsta tækifæri að einum undanskildum. Borgaralegi flokkurinn Atassut vill efla samband landsins við Danmörku og flokkurinn Naleraq, undir forystu Pele Broberg, hefur mælt fyrir nánara samstarfi við Bandaríkin. Sá flokkur klofnaði út úr Inuit Ataqatigiit, flokki Múte B. Egede formanns landstjórnarinnar.

Á grænlenska þjóðþinginu, Inatsisartut, situr 31 þingmaður og því þarf 16 til að mynda ríkisstjórn. Að núverandi ríkisstjórn standa fyrrnefndur Inuit Ataqatigiit, flokkur Egede, og Siumut sem er flokkur grænlenskra jafnaðarmanna. Hinir flokkarnir tveir sem eiga lista á kjörseðlum eru hinn borgaralegi Demokraatit og hinn spánnýi flokkur Qulleq sem stofnaður var árið 2023 og hefur það að helsta stefnumáli að Grænland öðlist sjálfstæði „sem allra fyrst.“

Stór skref stigin í átt að sjálfstæði

Líkt og ljóst er af hinu ofantöldu eru flestir flokkar sem bjóða fram á þingið nokkurn veginn sammála um að Grænland eigi að vera sjálfstætt land og meira að segja eru flestir á því að það eigi að gerast fyrr frekar en seinna. Deilumálin, og þau mál sem brenna helst á grænlenskum kjósendum, snúast frekar um þau mál sem snerta daglegt líf fólks.

Á oddi kjósenda, líkt og sést skýrt á viðtölum grænlenska ríkisútvarpsins við íbúa hinna ýmsu þéttbýlisstaða, eru mál á borð við vöruverð í matvöruverslunum, þjónusta við eldri borgara, söluverð á sjávarfangi og fleira því líkt. Kosningamál sem Íslendingar ættu að kannast við.

„Ég vildi að meiri áhersla væri lögð á sjónarhorn Grænlendinga og ekki bara hvað Danmörk eða Ísland er að gera. Við þurfum að hafa hér stjórnmál sem eru löguð að okkar eigin raunveruleika,“ hefur grænlenska ríkisútvarpið eftir Maasinnguaq Brandt, íbúa í Sisimiut, og fleiri taka í sama streng.

Vegna áhuga og yfirlýsingagleði Bandaríkjaforseta á því að innlima Grænland er þó viðeigandi að staldra við og líta á núgildandi fyrirkomulag hins svokallaða ríkjasambands Danmerkur, Grænlands og Færeyja. Á þjóðhátíðardegi Grænlendinga 21. júní árið 2009 tóku lög um sjálfstjórn Grænlands gildi. Samkvæmt þeim er það algerlega undir Grænlendingum komið hvort og hvenær þeir lýsa sig sjálfstæða þjóð og segja sig úr sambandi við Danmörku.

Það sem breyttist helst við viðtöku sjálfstjórnarlaganna var að Grænlendingar voru viðurkenndir sem þjóð í alþjóðalagalegum skilningi og hafa þar með réttinn til sjálfræðis þegar þeim hugnast það. Þá stendur Grænlendingum það einnig til boða að taka yfir ný málefnasvið sem þeir hafa þó farið sér hægt við að gera. Frá gildistöku laganna hefur grænlenska landstjórnin tekið yfir ráðstöfun hráefnaauðlinda, vinnuumhverfi á vinnustöðum á hafi og ákvörðun um tímabelti.

Á árunum 2017 til 2023 var svo unnið að samningu grænlenskrar stjórnarskrár á vegum sérstakrar stjórnarskrárnefndar sem grænlenska þingið skipaði. Tillaga að stjórnarskrá sjálfstæðs Grænlands liggur fyrir og í september í fyrra var skipuð nefnd sem hefur það verkefni að fjalla um undirbúning að sjálfstæði Grænlands sem á að skila áliti sínu á næsta ári.

Sjálfstæði stærra kosningamál en von var á

Vilborg Ása Guðjónsdóttir, alþjóðastjórnmálafræðingur og doktorsnemi, er stödd úti í Nuuk til að fylgjast með kosningunum. Hún segir spennandi en ógnvekjandi tíma framundan hjá nágrönnum okkar.

„Vegna þessara yfirlýsinga Trump þá hafa þær þróast í þá átt að snúast meira um sjálfstæðisbaráttuna heldur en ella, og hefur í rauninni haft þau áhrif að Grænlendingar eru í sterkari stöðu gagnvart Danmörku þegar kemur að því að semja um útfærslu á sjálfstæði,“ segir Vilborg.

Yfirlýsingar Trumps um vilja hans til að innlima Grænland inn í Bandaríkin hafa varla farið fram hjá þeim sem fylgjast vel með í alþjóðamálunum. Donald Trump yngri, elsti sonur forsetans, fór meðal annars í heimsókn til Nuuk en fréttastofa ræddi við Jørgen Boassen múrara sem tók óvænt við hlutverki leiðsögumanns Trumps yngri.

Ekkert lát virðist vera á áhuga Trump en síðast í morgun birti hann færslu á eigin samfélagsmiðli þar sem hann ítrekaði nauðsyn þess að Bandaríkin næðu yfirráðum á Grænlandi. Múte B. Egede, formaður landstjórnarinnar, sagði Bandaríkjaforseta sýna grænlensku þjóðinni vanvirðingu með framferði sínu og hefur sí og æ þurft að koma fram í viðtölum heima á Grænlandi, í Danmörku og í heimspressunni þar sem ber á tveimur slagorðum sem hann hefði eflaust síður viljað að yrðu fyrirferðarmikil í kosningabaráttunni: „Grænland er ekki til sölu“ og „Grænlendingar eru hvorki Bandaríkjamenn né Danir.“

Ákveðin spenna og ákveðinn ótti

Vilborg segir heimspressuna vel sjáanlega á götum Nuuk.

„“ Það er mikil stemning, það sem hefur einkennt þetta er mikill fjölmiðlaáhugi erlendis frá, hér er mikið af fjölmiðlafólki og bara við það að rölta niðri í bæ að þá sér maður marga myndatökumenn og fréttamenn að störfum,“ segir Vilborg. „En á sama er ákveðin spenna og ákveðinn ótti. Því að það er óvissa sem fylgir nýjum Bandaríkjaforseta, hann er óútreiknanlegur þannig fólk hefur líka ákveðnar áhyggjur. En reyna svo bara auðvitað að halda áfram með sinn dag,“ segir Vilborg.

Önnur ástæða fyrir spennunni er sú að engar skoðanakannanir hafa verið gerðar síðan ein fjölmiðlakönnun var birt í janúar.

„Í rauninni er ákveðin óvissa en það er engu að síður gert ráð fyrir því að stjórnarflokkarnir muni að líkindum halda meirihlutanum. Það er Siumut, jafnaðarflokkurinn og IA sem er líkt og Vinstri grænir á Íslandi. Það er gert ráð fyrir að hún haldi meirihlutanum en að hún muni minnka,“ segir Vilborg.

Hún segir ærið tilefni fyrir íslensk stjórnvöld að efla samskiptin við Grænland.

„Þetta eru gríðarlega áhugaverðir og spennandi tímar en að sama skapi örlítið ógnvekjandi. Ég held að það sé ekki seinna en núna sem að við ættum að fara að sinna meira þessum nágrönnum okkar, þessum góðu nágrönnum.“