Fyrsta fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar: Ábyrgð og hagsýni fyrir heimili og fyrirtæki

Sæki samantekt...

Efnahagslegur stöðugleiki, lækkun verðbólgu og vaxta eru leiðarljós fyrstu fjármálaáætlunar nýrrar ríkisstjórnar, sem Daði Már Kristófersson, fjármála- og efnahagsráðherra, kynnti í dag.

Helsta forgangsmál ríkisstjórnarinnar er að stöðva hallarekstur ríkissjóðs með styrkri stjórn á fjármálum ríkisins. Strax árið 2027 verður ríkissjóður hallalaus og sama gildir um hið opinbera frá og með árinu 2028. Hvoru tveggja er ári fyrr en fyrri áætlun gerði ráð fyrir.

Fjármálastefna nýrrar ríkisstjórnar og fjármálaáætlun, styðjast nú í fyrsta sinn við stöðugleikareglu. Reglan felur í sér að ríkisútgjöld vaxi ekki til lengdar umfram vöxt verðmætasköpunar í hagkerfinu. Í grunninn felst í stöðugleikareglu að skilyrt verði að útgjöld ríkissjóðs (A — 1 hluta) skuli vaxa að hámarki um 2% að raunvirði að ári.

Daði Már Kristófersson, fjármála- og efnahagsráðherra:

„Styrk stjórn á fjármálum ríkisins er forgangsverkefni til þess að ná stöðugleika í efnahagslífi, lækka vexti, rjúfa kyrrstöðu og auka verðmætasköpun í samfélaginu. Samstaða um þessa breyttu forgangsröðun mun varða leiðina að bættum lífskjörum og úrlausn margra brýnna verkefna. Samtímis er lögð rík áhersla á að verja grunnstoðir samfélagsins og styðja við markmið um velsæld og efnahagslegan stöðugleika. Þá er gert ráð fyrir verulegri fjárfestingu í innviðum, ekki síst á sviði samgangna.“

Forgangsraðað í þágu heilbrigðis, félags- og samgöngumála

Á tímabili fjármálaáætlunar er gert ráð fyrir hóflegum útgjaldavexti ríkissjóðs, að jafnaði 1,6% að raunvirði á ári. Þróun á útgjöldum tekur mið af þessu og beinist m.a. að félags- og tryggingamálum, heilbrigðismálum og samgöngumálum. Framlög til þessara málaflokka aukast mest í krónum talið og rennur um helmingur útgjalda ríkissjóðs til þeirra. Framlög til utanríkismála aukast hins vegar hlutfallslega mest.

Framlög til heilbrigðismála nema tæplega þriðjungi af heildarútgjöldum ríkissjóðs og aukast um 57 ma.kr. á tímabili fjármálaáætlunarinnar. Heilbrigðiskerfið verður eflt og að aðgengi að þjónustu tryggt um land allt, með áherslu á jafnræði, velferð og fagmennsku. Gert er ráð fyrir að stoðir heilbrigðis- og öldrunarþjónustu verði styrktar í takt við fjölgun og öldrun þjóðarinnar, m.a. með fjölgun hjúkrunarrýma og aukinni heimahjúkrun. Þá er áhersla lögð á að stytta biðlista barna, auka aðgengi að geðheilbrigðis-þjónustu og efla meðferðarúrræði vegna fíknivanda. Auk þess er gert ráð fyrir hagræðingu og markvissari nýtingu fjármuna í heilbrigðiskerfinu til að skapa svigrúm til nýrra og aukinna verkefna.

Framlög til félags-, húsnæðis- og tryggingamála aukast um 38 ma.kr. á tímabili áætlunarinnar. Kostnaður vegna nýs örorkulífeyriskerfis vegur þar þyngst eða um 18 ma.kr. á ársgrundvelli. Þá eykst kostnaður vegna fjölgunar endurhæfingarlífeyrisþega og þess að þeir eru lengur í endurhæfingu en áður. Þessar breytingar leiða til tæplega 5 ma.kr. kostnaðarauka á fyrsta ári áætlunarinnar með áframhaldandi áhrifum á seinni árum tímabilsins. Áform um að binda í lög tengingu lífeyrisgreiðslna við launavísitölu kosta 9 ma.kr. á tímabili áætlunarinnar. Frítekjumark ellilífeyrisþega verður hækkað í 60 þús.kr. á mánuði í þrepum en kostnaður vegna þess nemur 5 ma.kr. á ári þegar breytingin er að fullu komin til framkvæmda. Allt endurspeglar þetta áherslu stjórnvalda á að bæta afkomu viðkvæmra hópa samfélagsins.

Framlög til samgöngumála eru aukin úr 66 ma.kr. í 74 ma.kr. á tímabilinu. Þar af fara 7 ma.kr. til vegabóta, viðhalds og þjónustu strax á árinu 2026. Undanfarin 10 ár hefur umferð á þjóðvegum aukist um 70 — 100% sem hefur aukið álag á slitlag, brýr og burðarlag. Um 40% þjóðvega eru metnir í slæmu eða mjög slæmu ástandi og 30% vegakerfisins er með slakt burðarlag. Þessi viðhaldsskuld sem hefur safnast upp um langt skeið krefst markvissrar fjárfestingar og forgangsröðunar til að efla innviði og bæta búsetuskilyrði á landinu öllu.

Staðreyndin er sú að allt frá því að fyrsta fjármálaáætlunin var lögð fram samkvæmt þeim lögum sem nú gilda hafa útgjöld reynst verulega meiri er áætlun þess tíma gerði ráð fyrir. Það hefur m.a. leitt til þess að ekki hefur verið nægt borð fyrir báru þegar áföll dynja yfir. Nú er lögð áhersla á að þessi saga endurtaki sig ekki.

Hagræðingartillögur komnar fram

Almenningur á Íslandi hefur með skýrum hætti sýnt að hann lætur afkomu og fjármál ríkisins sér ekki í léttu rúmi liggja. Fjölmargar tillögur frá almenningi, atvinnulífi og hinu opinbera hafa borist um hagræðingu í rekstri ríkisins. Það er krefjandi verkefni að útfæra þær og koma til framkvæmda. Hagræðingartillögur munu sjást strax á útgjaldahlið fjármálaáætlunar ríkisstjórnarinnar.

Fjármálaáætlun fyrir 2026–2030