„Það þarf að taka meira til hendinni en ég hélt“

Sæki samantekt...

Kristrún Frostadóttir forsætisráðherra segir meira af ófjármögnuðum útgjöldum en hún hafi átt von á. Ríkiskassinn sé ekki tómur en það þurfi að passa afskaplega vel upp á það sem er í honum. Það þurfi að passa að tekjur dugi fyrir útgjöldum og þannig hafi það ekki verið í mörg ár.

Kristrún segir að það verði lykilatriði ríkisstjórnarinnar í næstu fjármálaáætlun „að loka gatinu“ en það verði þó ekki gert án þess að passa upp á innviði samfélagsins. Kristrún fór yfir þetta í Bítinu á Bylgjunni í morgun ásamt því að svara fjölda spurninga frá hlustendum um til dæmis kostnað í varnar- og öryggismál í Úkraínu, aðstoð við börn með fjölþættan vanda og stöðu RÚV.

Kristrún sagði stjórnvöld borga háa vexti af lánum og það kosti mikið og það skipti miklu í samhengi alþjóðamála og verðbólgu að geta brugðist við og eiga til sjóði til þess.

„Það þarf að taka meira til hendinni en ég hélt,“ segir Kristrún og að það séu meiri leifar af ófjármögnuðum útgjöldum í framtíðinni úr lagasetningu síðustu ríkisstjórnar.

Örorka og nýja fangelsið

Hún segir sem dæmi veikleika á sviði örorku og endurhæfingar og það hafi ekki verið búið að gera ráð fyrir útgjöldum. Þá sé einnig kostnaður við nýja fangelsið sem hafi ekki verið búið að gera ráð fyrir en hafi verið vitað við lok kjörtímabils.

Kristrún segir þetta hluti sem ríkisstjórnin vildi standa við en gatið í fjárlögunum sé stærra en þær bjuggust við. Áskorunin að fara betur með ríkisfé sé enn meiri. Hagræðingartillögurnar hafi verið liður í viðbrögðum við því en svo þurfi einnig að huga betur að tekjuaukningu.

Hvað varðar til dæmis útgjöld til varnarmála í Úkraínu þegar staðan er svona segir Kristrún mikilvægt að það sé sett í samhengi. Hér búi fólk við frið og öryggi því Ísland er partur af alþjóðasáttmálum og Ísland verði að taka þátt í því og það verði að vera sátt, innan alþjóðasamfélagsins, við þátttöku Íslands.

Kristrún segir peningana sem Ísland greiðir til Úkraínu til dæmis fara í jarðsprengjuleit í sveitum og í danska prógrammið sem fer í að framleiða vopn í Úkraínu. Það sé passað að peningarnir fari á rétta staði.

„Við eigum ofboðslega mikið undir að Rússar vinni ekki þetta stríð.“

Verði að tryggja varnar- og öryggismál

Kristrún segir Ísland hafa tekið þátt í vopnakaupum og vopnaflutningum í gegnum tíðina. Það hafi ekki verið í fyrsta sinn í þessu stríði. Það hafi ekki verið svona átök, í okkar bakgarði frá seinni heimsstyrjöldinni, og það sé hagsmunamál fyrir Íslendinga að Úkraína tapi ekki þessu stríði.

Kristrún segir stóran hluta fjármagnsins líka fara í mannúðarmál og stærstur hluti þess fari í enduruppbyggingu svæðisins.

Kristrún svaraði öðrum spurningum hlustenda í viðtalinu. Sem dæmi svaraði hún spurningu um bílastæðagjöld á flugvöllum og sagði að það væri gott og gilt að skoða betur þann kostnað. Sjálf hafi hún meiri áhyggjur af kostnaði við innanlandsflug og öryggi í flugi. Það þurfi að skoða heildrænan kostnað landsbyggðarinnar við almenningssamgöngur.

Kristrún ræddi einnig aðkomu lífeyrissjóða að innviðauppbyggingu. Kristrún sagði það liggja fyrir að það vanti tugi milljarða í viðhald í vegakerfi og svo auk þess meira fjármagn í stórar framkvæmdir og jarðgögn. Hún segir nýja ríkisstjórn stefna að því í nýrri fjármálaáætlun að auka fjármagn í viðhald vega og þjónustu. Á sama tíma sé ríkisstjórnin að skoða hvernig hægt sé að búa til fyrirkomulag fyrir lífeyrissjóðina til að koma inn.

Útilokar ekki aðkomu lífeyrissjóða að innviðauppbyggingu

„Það gæti meðal annars verið í gegnum eitthvað ríkisfélag,“ segir Kristrún og nefndi í því samhengi Isavia og Landsvirkjun sem séu lifandi félög í fjárfestingum á vegum ríkisins.

Kristrún segist ekki sjá galla við það að lífeyrissjóðir kæmu að innviðauppbyggingu og það verði unnið að því að finna eitthvað snið sem henti. Það sé kortlagning í gangi og það þurfi hreinlega að taka ákvarðanir en þetta þurfi að vera á formi sem hentar stjórnvöldum og íslenskum lífeyrissjóðum.

Kristrún svaraði einnig svaraði spurningu um flutning fjölskyldu þolanda úr hverfi í kjölfar ofbeldis. Hún sagði alls ekki eðlilegt að það væri staðan. Þetta sé erfiður málaflokkur en ríkið ætli til dæmis að taka að sér þriðja stigs þjónustu við börn með fjölþættan vanda og taka þannig þjónustuna af sveitarfélögunum.

Þjónustan hafi verið tilfallandi en það eigi að samþætta hana og þannig bindur hún vonir við að sveitarfélögin geti eflt þjónustu sína á fyrsta og öðru stigi. Kristrún segir stóran hluta af lausninni að auka fjármagn í úrræði. Það hafi skort samhæfingu, ábyrgð og fjármagn. Kristrún segir að það muni taka tíma að leysa þetta en stjórnvöld hafi fullan hug á að gera það.

Þriðja stigs þjónusta hjá ríkinu

Hún segir eitt vandamálið að landinu sé stjórnað í hólfum. Hver sé með sitt ráðuneyti, svo komi sveitarstjórn en það þurfi að komast yfir þann hugsunarhátt til að hægt sé að stjórna sem heild.

Kristrún svaraði því einnig hvort það væri eðlilegt að öryrkjar og lífeyrisþegar þurfi að fara af Íslandi til að láta tekjur sínar duga. Hún segir stjórnvöld ætla að bregðast við þessu. Það eigi að hækka frítekjumark til að minnka skerðingar og það eigi einnig að breyta lögum þannig að almannatryggingar og ellilífeyrir fylgi launavísitölu.

Þá var Kristrún einnig spurð um stöðu RÚV því ekki var að finna tillögur um það í hagræðingartillögum. Kristrún sagði hafna vinnu hjá stjórnvöldum að endurskoða fyrirkomulag fjárveitinga til fjölmiðla. Styrkveitingar til einkarekinna fjölmiðla hafi verið framlengdar en það eigi að skoða stöðu RÚV og auglýsingasölu þeirra. Í samhengi við það þurfi að skoða stöðu RÚV og hlutverk miðilsins.

Verði það síðasta að hækka tekjuskattinn

Kristrún segir það sitt síðasta úrræði að hækka tekjuskatt til að „loka gatinu“ og það sama eigi við um að hækka skatt á fyrirtæki. Það eigi að fara í auknar hagræðingaraðgerðir sem snúi að betri nýtingu fjármagns og gjaldtöku í auðlindum eins og sjávarútvegi og ferðaþjónustu. Verði eitthvað skoðað í tengslum við tekjuskatt verði það í tengslum við það að styrkja varnar- og öryggismál á Íslandi. Það sé ekki til umræðu að stofna her heldur styrkja það sem fyrir er, Landhelgisgæsluna og landamæraeftirlitið.