„Bölsýni er munaður sem við höfum ekki efni á“

Sæki samantekt...

Kumi Naidoo er suður-afrískur baráttumaður fyrir mannréttindum og umhverfismálum. Hann var yfirmaður alþjóðamála hjá Greenpeace 2009–2015 og aðalframkvæmdastjóri Amnesty International 2018 til 2019. Naidoo fer nú fyrir verkefninu The Fossil Fuel Non-Proliferation Treaty, sem miðar af því að fá hóp ríkja til að undirrita alþjóðlegan samning um að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis.

Hann hefur fengið Ólaf Elíasson myndlistarmann til liðs við sig. Þeir voru á Íslandi fyrir helgi og ræddu við íslenska ráðamenn til að fá þá til fylgis við verkefnið. Þeir segja að þrátt fyrir Parísarsamkomulagið, sem gengur út á að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis, hafi ekki náðst sá árangur sem til þarf.

„Því hafa sextán þjóðir nú þegar komið saman — þar á meðal tvær olíuframleiðsluþjóðir — og sagt að búa þurfi til samning sem felur í sér þrennt: Í fyrsta lagi að ríkisstjórnir lýsi yfir að það séu ekki hagsmunir afkomenda okkar að við fjárfestum áfram í jarðefnaeldsneyti. Í öðru lagi þurfum við að fá þjóðir til að sættast á áætlun til að hætta notkun jarðefnaeldsneytis í áföngum. Í þriðja lagi þurfum við að gera það á réttlátan hátt.“

Artívistar frá Oki

Leiðir Naidoo og Ólafs lágu saman við útför jökulsins Oks, sem Andri Snær Magnason skipulagði 2019. Ólafur þekkti til Naidoo og bauð honum að vera viðstaddur.

„Þá hófst samstarf okkar,“ rifjar Ólafur upp. „Við höfum unnið saman að aktívisma og list, sem Kumi kallar artívisma. Ég hef lengi haft áhuga á loftslagsmálum og hvernig ég get sem einstaklingur og listamaður lagt mitt af mörkum til umræðunnar um málaflokkinn.“

Naidoo segir framlag listamanna eins og Ólafs skipta miklu máli. Umfjöllun um útför Oks hafi til að mynda vakið margfalt meiri athygli en flest sem hann hafi komið nálægt í störfum sínum hjá Greenpeace og Amnesty International.

Þjóðir þjappi sér saman gegn Trump

Donald Trump Bandaríkjaforseti hefur lýst yfir að stórauka eigi framleiðslu á jarðefnaeldsneyti. Naidoo segir það vissulega bakslag en geti engu að síður gagnast þeim sem vilja draga úr notkun þess.

„Þetta er að þjappa fólki saman,“ segir Naidoo. „Ég fullvissa þig um að þegar næsta loftslagsráðstefna verður haldin í Brasilíu í nóvember, verða fulltrúarnir mun fleiri en venjulega, undir sama slagorði og áður: Við erum enn með.“

Samningurinn sem Naidoo og Ólafur vinna að gengur í raun út á að skerpa á Parísarsamkomulaginu og fá þjóðir heims til að koma sér hraðar að verki. Þeir segja Ísland í kjörinni stöðu til að taka þátt, þar sem það þurfi ekki að hverfa frá neinum fjárfestingum. Að auki eigi landið raunhæfan möguleika á að verða fyrst allra ríkja til að verða alfarið óháð jarðefnaeldsneyti. Ísland geti þannig gegnt sambærilegu hlutverki og í viðræðum Bandaríkjanna og Sovétríkjanna 1986. Þeir voru nýkomnir af fundi Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur utanríkisráðherra þegar Kastljós ræddi við þá og voru á leið til fundar við Höllu Tómasdóttur, forseta Íslands.

Vonin í að líta sér nær

En hvað gefur þeim ástæðu til bjartsýni?

„Bölsýni er munaður sem við höfum ekki efni á,“ segir Naidoo. „Ég ætla ekki að fegra hlutina, við erum á slæmum stað. En það er á færni mannlegrar getu, hugkvæmni og sköpunargáfu að snúa þróuninni við. Og þar sem ástandið er orðið svo ískyggilegt — öfgaöfl og fasistar reisa makkann í Bandaríkjunum og Evrópu — kallar það líka til æ fleira af ungu fólki. Og höfum á hreinu að heimshreyfing loftslagssinna er hreyfing ungs fólks. Því það veit að getuleysi okkar kynslóðar til að taka á málunum, mun bitna á þeirra kynslóð. Svo ungt fólk er að stíga fram á frjóan hátt, bæði með mótmælaaðgerðum og lausnum, og það gefur mér von.“

Ólafur segir að þegar fólk tapi voninni fari það í vörn, og því fylgi viss doði.

„Svarið er hvaðeina sem brýtur niður varnir fólks og gerir það heiðarlegra og berskjaldaðra og að umbreyta því í aðgerðir. En hvernig gerir maður það? Í kennslu bið ég nemendur oft um að ímynda sér að þeir séu komnir 20 ár fram í tímann, og skrifa bréf til sjálfs sín á þessari stundu og ráðleggja sér hvað það þeir eigi að gera í dag. Okkur hættir til að horfa á framtíðina eins og sjóndeildarhring í fjarska. Við eigum að líta beint niður og á jörðina sem er að molna undir fótum okkar. Lítum niður og í kringum okkur, hér er einhverju hægt að breyta. Það er erfitt að mæta einhverju sem er falið við ystu sjónarrönd. Það er viðráðanlegra að segja: Ég sem einstaklingur get gert nákvæmlega þetta í þessu litla rými. Ég sé æ fleiri gera þetta, fella niður varnirnar og beita sér í nærumhverfi sínu. Það gefur mér von.“

Rætt var við Naidoo og Ólaf í Kastljósi. Horfa má á innslagið hér að ofan.